Szlachta ukrywająca się pod chłopskimi personaliami

[maggi_ko]

Ostatnio natknęłam się na broszurkę księdza Zbigniewa Skiełczyńskiego pt. „Górki Kampinoskie” wydaną przez Wydawnictwo Archidiecezji Warszawskiej w 1990 roku w Warszawie nakładem Kampinoskiego Parku Narodowego. Jej pierwsza część poświęcona jest dziejom osadnictwa budniczego w Puszczy Kampinoskiej w XVIII w. Jak pisze autor wśród budników była również grupa zdeklasowanej szlachty, co nie wydało mi się niczym szczególnie nadzwyczajnym. Natomiast zaintrygowała mnie następująca wzmianka:

W parafii Kampinos w aktach chrztów pod datą 26 sierpnia 1781 r. zanotowano uwagę o rodziach dziecka Józefie i Franciszce Kumelskich szlachcie dotąd ukrywających się pod nazwiskiem chłopów Lipińskich. Pomimo ujawnienia się, pozostali do dziś pod nazwiskiem Lipińskich.

Interesuje mnie, czy ktoś z Was spotkał się z konkretnymi przypadkami ukrywania się szlachty pod przybranymi chłopskimi personaliami? A jeśli tak, jakie mogły być motywy? Działalność polityczna/wywrotowa/spiskowa? Popełnione przestępstwo? Ucieczka przed wierzycielami?

Pozdrowienia

[Bea]

Słyszałam o takich przypadkach kiedy to zmuszeni byli ukrywać się przed represjami carskimi po powstaniu styczniowym (a dokładniej przed wywózką na Syberię). Nazwisk nie podam, bo nie pamiętam.

Jednak w tym przypadku - rok 1781 - to przychodzi mi tylko na myśl konfederacja barska. Choć powodów może być tysiąc - mezalians ? brak zgody rodziny na ślub i w konsekwencji ucieczka młodych ? taki romantyczny powód wymyśliłam

[tomarek]

Wg przekazów rodzinnych mój pra pra dziadek Paweł Dyktanowski wystawił szwadron kawalerii do Powstania Wielkopolskiego. Jak powstanie upadło przedostał się do zaboru austriackiego z żoną i jedynym synem. Po drodze w Warszawie próbował pobrać oszczędności z banku, ale konto zostało zablokowane przez władze.
I tam na terenie małopolski ukrywał się korzystając z uprzejmości niektórych gospodarzy pod przybranym nazwiskiem SIEMEK.
Jednakże cały czas był poszukiwany. Przyjeżdżali także byli powstańcy poszukując go jako Dyktanowskiego, twierdząc że majątek jest zabezpieczony i wszystko jest w porządku. Lecz Paweł im się nie ujawnił bo im nie ufał. Dopiero jak ucichły poszukiwania, zaczął się dowiadywać o co chodziło. Okazało się że poszukiwania były związane ze spadkiem, jaki zapisała w testamencie zmarła we Francji ciotka jego żony.
Niestety wtedy było już za późno na ujawnienie się i przyjęcie spadku, gdyż został on przejęty przez pozostałą rodzinę żony (lub władze).
Rodzina pozostała przy zmienionym nazwisku Siemek.

Niestety w następnym pokoleniu w wyniku pożaru domu wszelkie dokumenty dotyczące rodziny Dyktanowskich spłonęły. Dokumenty znajdowały się w skrzyni. Syn Pawła, Leon zwracał uwagę żonie, aby ich pilnie strzegła. Niestety w tym czasie w domu były same dzieci. Najstarsza córka ratowała przede wszystkim rodzeństwo (10-cioro dzieci).
W późniejszym czasie najstarsza córka próbowała wielokrotnie opowiedzieć swojemu wnukowi historię swojej rodziny. Niestety wnuk (wówczas młody chłopak) nie wykazywał zainteresowania.
I tak to historia rodziny Dyktanowskich uległa zatraceniu.

[maggi_ko]

Historia rodzinna tomarka ma wiele szczegółów, co czyni ją dość wiarygodną i daje wiele punktów do ewentualnej weryfikacji.

W mojej rodzinie zachował się podobny przekaz, co skłoniło mnie do założenia wątku. Znam oba nazwiska (oryginalne i przybrane, które pozostało w rodzinie). Według przekazu jeden z przodków przybrał w XIX w. personalia zmarłego chłopa, aby uniknąć represji (związanych z jego działalnością powstańczą) ze strony władz . Konfrontacja tego przekazu z odnalezionymi danymi z metryk i innymi ogólnie dostępnymi danymi przyniosła jednak wiele znaków zapytania i wątpliwości. Mam nadzieję, że w toku dalszych poszukiwań uda mi się ten przekaz rodzinny zweryfikować na "tak" bądź na "nie".

Pozdrowienia

[apszczol]

1. Przypadek Lipinskich wlozyl bym miedzy bajki, gdy nie to, ze informacja pochodzi
od samego ksiedza Skielczynskiego. Warta zatem jest zbadac zrodlo, na jakie ksiadz sie powoluje.

2. Co do Dyktanowskich - nie jest znana szlachta tego nazwiska.
W Tekach Dworzaczka nie wystepuja.

[Gol]

Przypadek Lipińskich z Kampinosu potwierdzam. Przesłałem ci Adamie skan aktu na pocztę.

Pozdrawiam

Michał Golubiński

[apszczol]

Dzieki!
Widze, czytam i oczom nie wierze! A jednak!!!

Dnia 26 [sierpnia 1781] ja jak wyzej [brat Adrian] ochrzcilem dziewczynke
dwojga imion Ludwike Tekle, urodzona 24 biezacego miesiaca,
corke Pracowitych niegdy pod ukrytym przezwiskiem Lipinskich,
teraz jednakze Szlachetnych Jozefa i Franciszki Kumelskich
prawych malzonkow. Chrzestnymi byli Urodzony Anzelm Przesmycki
komisarz starostwa kampinoskiego i Urodzona Pani Ludwika Kalinska
pisarzowa prowentowa tegoz starostwa.

Szok!!!

[Łucja]

Ale Lipińscy to też szlachta i na dodatek w jednej parafii się pojawiają (Grabowo - Regestr Diecezjów sprawdziłam). Czy ten zapis świadczy, że przybrali nazwisko chłopskie? Chyba nie, tylko inne niż mieli, może z rodziny? Tak gdybam tylko.

Łucja

[Bea]

Kumelscy pochodzili z ziemi łomżyńskiej (jak czytam w "Nieznana szlachta polska i jej herby") - ciekawe czy to ci sami i dlaczego się ukrywali.
Nazwisko—Gniazdo—Klejnot—Powiat—Województwo
Kumelski—Kumelsko—Trzywdar—Ziemia Łomżyńska—Mazowieckie

W słowniku geograficznym (tom IV, str. 872) wymieniony jest Kumelsk:

Kumelsk, wś, pow. szczuczyński, gm. Grabowo, par. Lachowo, o 35 w. od Łomży, o 28 od Grajewa. W 1827 r. 32 dm., 194 mk. Gniazdo Kumeiskich, wspominane w dokumentach z 1425 r. (Gloger, Ziem. łomż.). Folw. K. (z wsią, K. i Kowalewo) rozległy mr. 1000, grunta orne i ogr. mr. 610, łąk mr. 176, pastw. mr. 8, lasu mr. 174, nieuż. i place mr. 32, bud. mur. H, z drzewa 3; płodozmian ll-polowy, pokłady torfu. Wś K. osad 37, z grunt mr. 217; wś Kowalewo osad 19, z grunt mr. 469.

[pplos]

witam,
z podobnym przypadkiem mam do czynienia w mojej rodzinie - rzecz tyczy mojego prapradziadka ze strony mamy. Przetrwał jedynie przekaz słowny, że przodek ów - występujący pod nazwiskiem Jan Nawała - był zbiegłym z Kongresówki powstańcem listopadowym, szlachcicem. Dzięki znajomości z hrabią Potockim z Krzeszowic, uzyskał od niego darowiznę w postaci gruntu w Tenczynku k/Krzeszowic. Postawił tam dom, ożenił sie z dziewczyną z sąsiedniej wsi, oraz założył coś na kształt "krawieckiej manufaktury". Jego potomkowie występują w księgach parafialnych pod nazwiskiem Nawała lub Nawałka.

[apszczol]

Ale Lipińscy to też szlachta i na dodatek w jednej parafii się pojawiają (Grabowo - Regestr Diecezjów sprawdziłam). Czy ten zapis świadczy, że przybrali nazwisko chłopskie? Chyba nie, tylko inne niż mieli, może z rodziny? Tak gdybam tylko.

Nazwisko o szlachectwie nie swiadczy
(zwlaszcza gdy jest to popularne i wszechstanowe - Lipinski).
O szlachectwie moze swiadczyc tylko takie nazwisko,
ktore da sie powiazac z konkretnymi dobrami ziemskimi,
od ktorych moglo byc urobione do konca XVI w.
(choc oczywiscie sa nazwiska szlacheckie patronimiczne
jak Tyszkiewicz, czy odprzezwiskowe - Kostka, Los, Waz).
Ewidentnie wiec Kumelscy pochodza z Kumelska
(mamy rzadkie nazwisko, ktore da sie powiazac z konkretna
i unikalna miejscowoscia).

Zapis swiadczy, ze owa rodzina szlachecka, ukrywala sie
pod zmienionym nazwiskiem we wsi Gorki w par. Kampinos,
jako chlopi. Gorki to krolewszczyzna czesc starostwa kampinoskiego.

Dla odkrycia prawdy nalezaloby pogrzebac w inwentarzach
powyzszego starostwa. A wsrod powodow ukrywania sie
szukac by nalezalo watkow kryminalnych.

[Bea]

(...) A wsrod powodow ukrywania sie szukac by nalezalo watkow kryminalnych.

Ale czy nie wydaje się wam dziwne, że przyznali się księdzu do aktu ? Ja rozumiem, że ksiądz cieszył się niebywałym zaufaniem, choćby jako spowiednik, ale...
Akt chrztu spowiedzią nie jest, natomiast jeśli rodzice liczyli, że dziecko kiedyś wróci do swoich korzeni, to nie mogli tego ukrywać w takiej chwili. Zastanawia mnie jednak co innego - jeśli wątek jest kryminalny, to ksiądz przecież mógłby odmówić posługi przed ... nie wiem jak to sformułować - przyznaniem się do winy i wynagrodzeniem krzywd (mówiąc żargonem: żal za grzechy, zadośćuczynienie bliźniemu). Wydaje mi się, że miał duże możliwości perswazji. Ale może nie chciał tego zrobić, bo uznał... no właśnie...
Dlatego wątek polityczny bardziej mi osobiście teoretycznie pasuje. Teorie spiskowe można wymyślać na różne sposoby (wątek romantyczny nadal mnie korci) no, ale ważne są twarde dowody.

Ciekawa sprawa z tymi Kumelskimi.

[apszczol]

Czy ktos z powodow politycznych ukrywal by sie w dobrach
nalezacych do Skarbu Koronnego i jeszcze sie ujawnial przed
krolewskimi urzednikami (patrz chrzesni dziecka)?