-> p. Magdaleno
Księgi cechowe z Krakowa (jeśli to Panią interesuje) można znaleźć rozproszone i w innych miejscach np. odkryłem:
- "1662-1730, Akta dotyczące cechu piwowarów w Krakowie" (Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, sygn. 12996/II)
- "Księga rachunkowa krakowskiego cechu rzeźnickiego 1523-1582" (Zakłąd Nar. im. Ossolińskich, Wrocław)
- "1653- 1724, Rejestr wpisowania braci cechu ciesielskiego krakowskiego na magisterią 1653" (rękopis w Bibl. Kórnicka PAN)
-> Andrzej
Jest też bogata literatura dotycząca cechów w Krakowie np.
"Złotnictwo krakowskie" Leonard Lepszy (wyd. 1887)
"Rzemiosła i cechy krakowskie z XV wieku" Władysław Chotkowski (wyd. 1891)
"Dzieje handlu i kupiectwa krakowskiego" Kutrzeba & Jan Ptaśnik (wyd. 1910)
"Godła rzemieślnicze i przemysłowe krakowskie od połowy 14w. aż do 20w." Adam Chmiel (wyd. 1922)
itd itd
Roman KK
-- Post scalono 14 mar 2013, 14:19 --
Ponadto napisałem artykuł (przynajmniej w wersji wstępnej) o jednej z ksiąg cechowych z Krakowa, i choć trzymam go w tajemnicy, bo może kiedyś się go jeszcze nieco poprawi i prześle gdzieś do publikacji, to w drodze wyjątku, zarówno dla pożytku, nauki i wiedzy co może zawierać taka księga cechowa, ten materiał tu poniżej zaprezentuję (zachowując prawo do jego usunięcia, gdy będzie taka potrzeba)
..................
Indeks osób z rękopisu "1662-1730, Akta dotyczące cechu piwowarów w Krakowie" (Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, sygn. 12996/II)
Ten nieduży rękopis (liczący 80 stron) zawiera kolejno
1) wypis z ksiąg miejskich krakowskich oblaty listu z 1690 króla Jana III Sobieskiego do rady miasta i wielkorządców krakowskich w sprawie łamania monopolu cechu piwowarów, sygnowany pieczęcią urzędu kancelarii wielkiej koronnej (są tam wymienione przywileje dla cechu piwowarskiego od 1434) (str. 2-8)
2) wypis z ksiąg gr. krak. starościńskich oblaty listu z 1687 króla Jana III Sobieskiego do wielkorządców krakowskich w sprawie cechu piwowarów (str. 9-18)
3) wypis z ksiąg grodzkich krak. dekretu starosty krakowskiego z 1729 w sprawie cechu piwowarów przeciwko Ciepłowskiemu i Akademii Krakowskiej, cech piwowarów oskarżył Ciepłowskiego o nielegalne szynkowanie na gruntach Akademii Krakowskiej, podejrzewając że czynił to za wiedzą i przyzwoleniem Akademii (w łacinie) (str. 21-40)
4) wypis z ksiąg gr. krakowskich dotyczący dekretu w sprawie cechu karczmarzy z zakonem jezuitów przy kościele św. Macieja i św. Szczepana 1711 (łacina) (str. 42-50)
5) wypis dekretu komisji królewskiej z 1662 (str. 51)
6) wypis z ksiąg gr. krak. z 1666 (niestety poważnie zatraty i nieczytelny, łacina) (str. 51)
7) list i dekret z Warszawy 1662 króla Jana Kazimierza Wazy w sprawie zatargu między cechem karczmarzy krak. a Hieronimem Wierzbowskim wojewodą sieradzkim i wielkorządcą krakowskim (o prawa prohibicji) (list ten przedstawia historię procesową, wspomina też przywilej Władysława Jagiełły z 1434, konfirmację tego przywileju przez króla Kazimierza Jagiellończyka z 1447 i jego przywilej z 1456, potem dekret króla Zygmunta III Wazy z 1602 między cechem a Uniwersytetem Krakowskim, konfirmację przywileju przez króla Władysława IV Wazę z 1634 oraz "reskrypt" od tego króla do Tomasza Zamojskiego z 1636; wspomniana też konstytucja sejmowa z 1659 i jej artykuł "Asekuracja miast naszych"; łacina, tamże odcisk pieczęci) (str. 53-58)
cytat z ksiąg gr. krak. dekretu Franciszka Wielopolskiego z 1692 w sprawie propinacji na pewnym gruncie w Wesołej (str. 63-65, łacina)
9) wypis z ksiąg gr. krak. z 1692 protestacji cechu w ich sprawie toczącej się przed Trybunałem Koronnym w Lublinie (łacina, odcisk pieczęci) (str. 66-68)
(pozostałe strony niezapisane)
ps. wypisy te zostały też ogólnie skatalogowane i podane w publikacji "Inwentarz rękopisów biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu: rękopisy 11931-13000" Jadwiga Turska & Adam Fastnacht, wyd. 1966 (najpewniej zatem powtarzam treść i zawartość tego rękopisu, jaką ogólnie tam już opisano, niemniej oczywiście inwentarz ów nie zawiera szczegółów ani indeksu osób z tego rękopisu)
Układając rzeczy chronologicznie wszystkich wspomnianych tu spraw, przywilejów i dekretów dotyczących cechu karczmarzy, aby zobrazować poniekąd ich historię, mamy -
1) przywilej króla Władysława Jagiełły z 1434 (* tu bez treści, tylko wzm.)
2) przywilej (ew. konfirmacja przywileju) króla Kazimierza Jagiellończyka z 1447 (* tu bez treści, tylko wzm.)
3) przywilej (ew. konfirmacja przywileju) króla Kazimierza Jagiellończyka z 1456 (* tu bez treści, tylko wzm.)
4) dekret króla Zygmunta III Wazy z 1602 w sprawie między cechem a Uniwersytetem Krakowskim o nielegalne szynkowanie
5) konfirmację przywileju przez króla Władysława IV Wazę z 1634
6) "reskrypt" z 1636 króla Władysława IV Wazę dla Tomasza Zamojskiego w sprawie cechu karczmarzy
7) zatarg cechu karczmarzy z urzędem wielkorządcy krakowskiego o prawa propinacji, pismo oraz dekret króla Jana Kazimierza Wazy w tej sprawie z 1662
pismo z 1687 króla Jana III Sobieskiego do wielkorządców krakowskich oraz magistratu krakowskiego w sprawie cechu piwowarów
9) pismo z 1690 króla Jana III Sobieskiego do wielkorządców krakowskich w sprawie cechu piwowarów
10) zatarg cechu z urzędem wielkorządców krakowskich w sprawie praw o propinację (m.in. na terenie Wesołej), dekret Franciszka Wielopolskiego w tej sprawie, oraz proces - prowadzony zapewne w tej sprawie - w Trybunale Koronnym w 1692 (* wypisy z ksiąg gr. krakowskich, dekret, informacje o procesie w Trybunale oraz protestacja cechu)
11) sprawa między cechem a jezuitami przy kościele św. Macieja i św. Szczepana 1711 (* dekret) 12) zatarg cechu piwowarów z Ciepłowskim oraz Akademią Krakowską o nielegalne szynkowanie 1729 (* dekret starosty krakowskiego)
Ogólnie z różnych książek wiadomo już, skrótowo, że w XIV wiecznym Krakowie było już 25 browarów. Cech piwowarów w Krakowie istniał już na pewno w 1423, a piwowarzy na wypadek oblężenia miasta mieli za obowiązek obronę dwóch baszt, które były pod ich opieką (* te obie baszty Karczmarzy obecnie nie istnieją, zostały zburzone tuż po 1809, stały w miejscu gdzie obecnie jest piękny Teatr im. Słowackiego). Jeszcze w XV wieku sprowadzane spoza miasta piwo mogło być sprzedawane pod kontrolą rady miejskiej, dlatego piwo sprzedawali też rajcy w słynnej piwnicy "świdnickiej" pod Ratuszem (np. sprzedając tam piwo świdnickie) - ten przywilej dla magistratu odebrał potem radzie miejskiej król Kazimierz w 1456, ale znowu w 1501 ten zakaz dla magistratu zniósł król Jan Olbracht i nadał miastu Kraków przywilej monopolu handlem piwem świdnickim. Piwo w XV wieku warzono już na Kotłowem, Kleparzu, a browary lokowano najczęściej poza murami miasta, obok młynów i garbarni. W mieście browary prowadzili mistrzowie cechowi, a poza murami miasta tzw. partacze - były to osoby niezrzeszone w cechu i zajmujące się piwowarstwem nielegalnie. Piwowarów krakowskich obowiązywał przymus mielenia słodu w młynach królewskich. Już w poł. XVI wieku wiele browarów znajdowało się na ul. św. Jana, m.in. w domu "pod Pawiem" (jeszcze w 1711). Specjalne piwo krakowskie nosi nazwę "dubeltowe".
Takie skrótowe informacje można dość łatwo znaleźć już w internecie, i najczęściej pochodzą one z książek takich jak
: "W Starym Krakowie" wyd. 1968 i "Ech, mój Krakowie" wyd. 1980 oraz "Kraków od A do Z" - autorem tych trzech pozycji jest Jan Adamczewski; ponadto "Encyklopedia Krakowa" wyd. 2000. Przy tej okazji polecam też ciekawy artykuł pani etnograf Krystyny Reinfuss-Janusz "Jak alkohol pito w Małopolsce" 2008.
Jedynym odrębnym i bardziej szczegółowym artykułem poświęconym historii tego cechu jest rozprawa
"Cech piwowarów, karczmarzy i słodowników krakowskich w XVI i XVII wieku” Marcin Gadocha.
Jeśli chodzi natomiast o same przywileje, ich treści to trzeba ich szukać w publikacji "Prawa, przywileje i statuta miasta Krakowa" Franciszek Piekosiński wyd. 1892.
Jak już to mniej więcej widać z opisu tego rękopisu, cech karczmarzy miał kłopoty z "szarą strefą" - w samym Krakowie, a i w jego bliskich okolicach, prowadzono nielegalne i pokątnie bimbrownie i szynki (gdzie handlowano trunkami niejako "spod lady"). Proceder taki musiał być dość dotkliwy dla cechu, a i najpewniej jego rozmiar wzrósł znacznie po potopie szwedzkim, w II połowie XVII wieku, skoro cech piwowarów aż prosi nawet dwukrotnie o interwencję królewską, aby ten upomniał wielkorządców i radę miejską, żeby bardziej dbali o przestrzeganie przywilejów dla karczmarzy. Zresztą sami rajcy jak i urzędnicy zamku krakowskiego bywają podejrzani o nielegalne szynkowanie. Spór z wielkorządcami toczy się od dawna, ponadto dochodzi do spięć z Akademią Krakowską i z jezuitami, którzy skrycie wspierają, finansują oraz zakładają nielegalne szynki. Ojcowie jezuici przy kościele par. św. Szczepana (św. Stefana) w Krakowie zdaje się w końcu uzyskali prawo szynkowania i zawarli porozumienie w tej sprawie z cechem piwowarów w 1711 (* obecnie ten kościół nie istnieje, został zburzony w 1801, pozostał tylko w jego miejscu Plac Szczepański). A ponieważ o kłopotach (kontrowersjach) cechu karczmarzy z jezuitami wspomina już list króla Jana III Sobieskiego z 1690, to być może zatem już w 1690 taki pokątny szynk prowadzili właśnie jezuici ze św. Szczepana.
Jeśli chodzi o sam indeks, osób i miejsc tu niewiele, ale kto wie, zawsze się może taki indeks okazać pomocny. Oprócz wspomnianych już tu jezuitów oraz Akademii Krakowskiej, w rękopisie oczywiście spotykamy imiona królów (Władysław Jagiełło, Kazimierz Jagiellończyk, Zygmunt III Waza, Władysław IV Waza, Jan Kazimierz Waza, Jan III Sobieski, August II). Z nazw miejscowości mamy tu tylko Kraków, Warszawę, Lublin, oraz Zwierzyniec (str. 37) i Wesoła (rok 1692 - str. 64-65), ponadto dla samego Krakowa wzmiankowana tu jest ulica św. Mikołaja (str. 45) oraz kamienica zwana Gola na ul. św. Anny.
"nobilis" Wawrzyniec (..)oszkiewicz (Tloszkiewicz, Płoszkiewicz?) 1662 (str. 54) Żurowski? pisarz dekretów koronnych 1662 (str. 58)
Barzyński Wojciech, szl. 1729 (str. 28)
Bełchacki z Gledzianowa Adrian Baltazar, "poccilator chelmensis", wielkorządca krak. 1692 (str. 64)
Borkowski NN (str. 31)
Bronikowski Stanisław, jezuita 1711, ojciec rezydent w kościele św. Stefana (str. 46)
Chrościński Wojciech Stanisław, sekretarz królewski 1690 (* nobilitowany jako Chrościński h. Junosza w 1685, to słynny poeta, sekretarz królewski i kierownik kancelarii króla Jana III Sobieskiego w l. 1685-97, zm. 1722)
Chruślicki Gaspar, 1602, karczmarz, komornik w kamienicy zwanej Gola na ul. św. Anny (str. 30, 55)
Ciepłowski Stanisław, 1729 (str. 23, 28, 29, 31-33, 35-36)
Cieszycki Wojciech, "nobilis", plenipotent wojewody Wierzbowskiego 1662 (str. 54)
Dembiński Franciszek, kasztelan wojnicki 1730? (str. 48) (* to Franciszek Dembiński kasztelan wojnicki w l. 1709-1727)
Dziewanowski Marcin, ksiądz jezuita 1730, rektor kościoła św. Stefana
(Dz)ikowicz Jan, karczmarz krak. 1711 (str. 46)
Frezer Franciszek, burgrabia krak., pisarz gr. krak. 1711 (str. 46) (* to Franciszek Frezer h. Alabanda, podpisarz gr. krak. 1686, komornik graniczny 1698, burgrabia krakowski 1705-06, pisarz gr. krakowski 1706)
Gałkowicz Józef, karczmarz krak. 1692 (str. 66)
Gizowski Jan, karczmarz 1711 (str. 46)
Goski NN, pisarz w kancelarii gr. krak. 1711 (str. 46) (czy jednak nie Górski, bo taki wydawał ekstrakty w 1706)
Gutkowicz lub Gułkowicz NN (str. 31)
Kasprzycki Stanisław, woźny generalny 1730 (str. 43)
Kra.. (Kranc?) Jan, karczmarz 1666
Michałowski Józef, podczaszy (subdapifer) krak., wicestarosta krakowski 1729-30 (str. 19, 27)
Miernikowicz Tomasz, senior bractwa piwowarów 1729 (str. 24, 28)
Nieradzki Kazimierz, "nobilis", pisarz prowentowy wielkorządcy krak. 1692 (str. 64)
Pietrzykowski NN, pisarz w kancelarii gr. krakowskiej 1729 (str. 38)
Prażmowski Mikołaj, biskup, kanclerz koronny 1662 (str. 58)
Rypiński Jan, plenipotent Akademii Krak. 1729
Sienkowicz Jan, ksiądz, kanonik laterański kościoła Bożego Ciała, 1690 (str. 1)
Skalski Bartłomiej, karczmarz krak. 1687? lub 1730 (str. 9)
Smoruch Maciej, 1692 (str. 63)
Spinkowski Kazimierz, woźny generalny 1729 (str. 37)
Staniewicz Szymon Andrzej, "nobilis" 1662 (str. 54)
Stefański Ludwik, woźny generalny 1692 (str. 66)
Szwandrowicz Kazimierz, mieszczanin i karczmarz krak. 1662 (str. 54)
Tobaszowski NN, 1730, pisarz
Weresczyński Wiktoryn, ksiądz prepozyt 1690 (str. 2)
Wielopolski Franciszek ("in Żywiec i Pieskowa Skała de Wielopolskie i marchio in Mirów Myszkowski"), wojewoda krakowski, star. gen. małopolski, krakowski, lanckoroński, żarnowiecki, przemykowski 1729, star. bocheński 1692 (str. 22-23, 63) (* to Franciszek Wielopolski wojewoda krakowski 1727-1732)
Wierzbowski Hieronim, wojewoda sieradzki 1662, wielkorządca krakowski, zamku oświęcimskiego i szadkowskiego ("magnum procurator arcis cracoviens") (str. 9-10, 53) (* to Hieronim Wierzbowski wojewoda sieradzki 1661-65)
Wityński NN, kancelarysta w kancelarii gr. krak (1692 lub po) (str. 68)
Wróblowicz Maciej, karczmarz krak 1729 (str. 24)
Zamojski Tomasz, Zamoyski, kanclerz koronny 1636 (str. 55)
Zdzański Józef, chorąży nowogródzki, podczaszy krakowski 1690 (str. 2) (ze Zdzańskich h. Lubicz, Józef Zdzański występuje też jako "viceprocurator arcis Cracov." czyli vice-wielkorządca zamku krakowski w l. 1679-91)
Żydowski Andrzej Jan, chorąży krakowski, podstarości gr. krakowski 1692 (str. 66)
Roman Knap-Kurowski
